Seminarium fizyki litosfery i planetologii

Pierwsze obserwacje współczesnej aktywności tektonicznej Depresji Świebodzic dostarczyły kwarcowe wahadła horyzontalne. Od lat siedemdziesiątych ubiegłego wieku w Laboratorium Geodynamicznym w Książu w nieregularnych odstępach czasu rejestrowano duże zmiany azymutów równowagi wahadeł. Okresy zmian azymutów wahadeł nie korelowały się ze zjawiskami meteorologicznymi, a fazy kompensacyjne wykluczały proces grawitacyjnego rozpływania się górotworu. Przyjęto tezę, że zmiany azymutów równowagi wahadeł są rezultatem tektonicznych nachyleń górotworu. Wieloletnie obserwacje pozwoliły na wyznaczenie charakterystyk czasowych i amplitudowych aktywności tektonicznej. Okresy aktywności tektonicznej trwają na ogół od kilku dni do dwóch tygodni i rozdzielone są okresami niskiej aktywności lub jej braku. W czasie trwania zjawiska amplituda deformacji osiąga wartość kilkudziesięciu amplitud pływowych. Wymienione charakterystyki efektów tektonicznych oraz ich zdarzeniowość zostały potwierdzone przez klinometry hydrostatyczne zbudowane na początku obecnego stulecia, które oprócz efektów nachyleniowych rejestrują ruchy pionowe bloków skalnych, na których znajduje się układ hydrodynamiczny instrumentów. Silne zuskokowanie masywu Depresji Świebodzic daje dużą swobodę przemieszczeń bloków skalnych i bez wstrząsowe rozładowywania się naprężeń tektonicznych (brak aktywności sejsmicznej w Depresji Świebodzic). System pomiarowy laboratorium pozwala na rejestrację przemieszczeń bloków skalnych z dokładnością mikrometryczną. Rozdzielone uskokami bloki skalne, w połączeniu z układem pomiarowym laboratorium stanowią naturalny detektor aktywności tektonicznej, umożliwiający wyznaczenie funkcji aktywności tektonicznej górotworu i jej pochodnych. Porównanie przebiegu funkcji aktywności tektonicznej z aktywnością sejsmiczną obszarów górniczych Monokliny Przedsudeckiej, Niecki Górnośląskiej oraz Masywu Czeskiego wskazuje, że silne wstrząsy sejsmiczne (M>3) występują w Monoklinie tylko w określonych fazach aktywności kinematycznej górotworu Depresji Świebodzic. Fakt ten uzasadnia tezę, że wielkoskalowe i w dużym stopniu jednorodne pole sił tektonicznych obejmuje jednocześnie obie wymienione jednostki geologiczne. Badania związków czasowych pomiędzy wskazaniami instrumentów w Książu, a zdarzeniami sejsmicznymi w Monoklinie Przedsudeckiej mogą mieć praktyczne zastosowanie w ocenie chwilowego poziomu zagrożenia sejsmicznego w obszarach wydobywczych.